Ці кожны з вас, паважаныя чытачы, быў у Полацку? Не праездам, не па справах, а на экскурсіі, каб нетаропка агледзець усе славутасці месца, адкуль пайшла наша дзяржаўнасць. Калі не, дык мы хочам вас заахвоціць, караценька расказаўшы пра асноўныя прыпынкі цікавага падарожжа. А выдасца мажлівасць – пабачце ўсё на свае вочы. У сярэдзіне І тыс. н. э. у пошуках новых земляў рушыла хваля славянскіх плямёнаў...

Больш за паўтысячагоддзя стаіць у Камаях, што на Пастаўшчыне, велічны касцёл Яна Хрысціцеля. Дзіўна, але за гэтыя 500 год ён амаль ніколі не зачыняўся (быў толькі перыяд ганенняў пасля паўстання Кастуся Каліноўскага, якога падтрымалі мясцовыя католікі). Жыхары мястэчка сцвярджаюць, што справа ў вялікім каменным крыжы-абярэгу XVI стагоддзя, які быў пастаўлены каля святыні перад пачаткам яе будаўніцтва. Касцёл Яна Хрысціцеля – з адзінкавых у Беларусі храмаў абарончага тыпу. І не дзіва, бо грошы на яго пабудову даў уладар мястэчка, герой Хоцімскай бітвы Ян Рудамін-Дусяцкі...

 Упершыню ў пісьмовых крыніцах Орша згадваецца пад 1067 годам, як і Мінск. Звязала гэтыя гарады ў летапісе бітва на рацэ Няміга, дзе полацкі князь Усяслаў Чарадзей супрацьстаяў тром сваім стрыечным дзядзькам Яраславічам (сынам Яраслава Мудрага) на чале з кіеўскім князем Ізяславам. Крывавы ўзброены канфлікт скончыўся «нічыёй», і спрэчныя пытанні пачалі вырашаць дыпламатычным шляхам. Праз чатыры месяцы Яраславічы паклікалі У. Чарадзея ў памежную Ршу. Полацкі князь разам з сынамі пераплыў на чаўне на левы бераг Дняпра, дзе стаяў шацёр супернікаў...

У кожнага рэгіёна Віцебшчыны ёсць свае асаблівасці. Населеныя пункты Полацкага раёна маюць такую адметнасць: яны на працягу стагоддзяў уваходзілі ў «бліжняе» кола самага старажытнага беларускага горада і разам з ім спрадвек дзялілі славу і ліхалецце. Працягнем наша своеасаблівае падарожжа і па гэтых мясцінах...

 Дастаткова назваць некалькі імёнаў, каб зразумець значэнне глыбоцкай зямлі не толькі для Беларусі. Лёс звязаў з гэтым краем стваральніка нацыянальнага тэатра Ігната Буйніцкага, палітычных дзеячаў Вацлава Ластоўскага і Клаўдзія Дуж-Душэўскага, мастака Язэпа Драздовіча, музу Я. Купалы і першую выканаўцу галоўнай ролі ў яго п’есе «Паўлінка» Паўліну Мядзёлку, польскага пісьменніка і аўтара рамана «Знахар» Тадэвуша Даленгу-Мастовіча, савецкага авіяканструктара Паўла Сухога, адраджэнца іўрыта Лазара Перальмана (Эліязера Бен-Іягуды)...

Каралі азёр, цэпы лясоў, чароды пагоркаў – так можна ахарактэрызаваць Браслаўшчыну, якая з’яўляецца візітнай карткай Беларускага Паазер’я. Сюды прыязджаюць людзі, каб зачаравацца прыродай і дакрануцца да гісторыі гэтага краю. Адзін з самых старажытных гарадоў Беларусі літаральна ўціснуты паміж пяццю азёрамі і ў апошні час набыў славу курортнага месца, дзе ўлетку на пляжах адпачываюць сотні турыстаў...

Тэрыторыя сучаснага Докшыцкага раёна ў міжваенны перыяд была падзелена прыкладна напалам. Паўночная частка разам з Докшыцамі адносілася да Польшчы, а паўднёвая са «сталіцай» у Бягомлі – да Савецкага Саюза. Па тэрыторыі раёна пралягае галоўны Еўрапейскі водападзел, які размяжоўвае басейны рэк Чорнага і Балтыйскага мораў...

Расонскі раён з’яўляецца застрэльшчыкам аграэкатурызму ў нашай краіне і сваіх перадавых пазіцый не страчвае. Але не толькі аматары арганізаванага адпачынку сюды прыязджаюць. Ёсць групы экстрэмальных турыстаў, якім цікава вольна вандраваць па мясцовых лясах і балотах. Яны часам называюць Расоншчыну беларускай тайгой. І сапраўды, мясціны тут збольшага дзікія. Прычым за частаколам лесу, люстэркамі азёр і пакручастымі берагамі рэк хаваецца шмат цікавага з нашай мінуўшчыны...

Шаркаўшчынскі раён можна назваць краем млыноў. Але не ветракоў, з якімі змагаўся ўсім вядомы Дон-Кіхот, а капітальных збудаванняў на берагах рэк, што з дапамогай вады круцілі жорны. У свой час з дзясятак вадзяных млыноў малоў муку для тутэйшых людзей. Зараз яны шмат гадоў стаяць без справы, падстаўляючы сцены пад жорны часу, які цярушыць старадаўнюю цэглу, нібы зерне. Адзін з тых млыноў захаваўся і ў райцэнтры...

У 2014 годзе глыбачане будуць адзначаць 600-годдзе населенага пункта. Калісьці ён быў невялікім гандлёвым мястэчкам, а зараз гэта цудоўны горад, цэнтральную плошчу якога ўпрыгожваюць сучасныя пабудовы. Пяць азёр у горадзе звязаны паміж сабой невялікімі рачулкамі...

Калі зірнуць на Беларусь, і асабліва Віцебшчыну, з вышыні птушынага палёту, унізе забліскаюць сотні азёр. Нельга пераацаніць іх значнасць для нашай прыроды, гісторыі і культуры. Яны спрадвек не толькі кармілі беларуса, але і з’яўляліся своеасаблівым духоўным апірышчам. Напрыклад, ці не пра кожны другі вадаём захавалася легенда, што ў ім патанула царква...

Ушацкі раён па тэрыторыі адзін з самых малых у краіне, але па колькасці прыродных, археалагічных, архітэктурных помнікаў ён ці не самы багаты. Напрыклад, толькі старажытных курганоў тут 1524 – больш няма нідзе. А яшчэ Ушаччына з’яўляецца радзімай класікаў нашай літаратуры – Васіля Быкава, Рыгора Барадуліна, Пятруся Броўкі. З гэтай зямлёй звязаны лёс і Мікалая Дземянцея...

Беларускі горад на Дняпры вядомы з пачатку ХVІ ст. У розныя часы належыў Глябовічам, Сапегам, Аляксандру Меньшыкаву, Рыгору Пацёмкіну, Любамірскім. Да XVІІІ ст. тут існаваў замак. У 1782 годзе Дуброўна купіў у Сапегаў фаварыт Кацярыны ІІ Р. Пацёмкін і заснаваў першую ў Расіі гадзіннікавую мануфактуру. Кіраваў вытворчасцю Пётр Нордштэйн, швед па паходжанні...

Адным з самых вядомых людзей Чашніччыны з’яўляецца Васіль Цяпінскі (Амельяновіч), беларускі пратэстанцкі перакладчык і пісьменнік другой паловы XVI ст. Удзельнічаў у Інфляндскай вайне, служыў у падканцлера ВКЛ Астафія Валовіча, апекуна рэфармацыйнага руху. В. Цяпінскі лічыцца пераемнікам Францыска Скарыны. У сваім маёнтку Цяпіна ён заснаваў друкарню, дзе выдаў перакладзенае на беларускую мову «Евангелле»...

Не так ужо і шмат турыстаў наведваюць сёння гэту найцікавейшую мясціну на самым захадзе нашай вобласці, на Пастаўшчыне. Аднак упэўнены, што Лынтупы з іх сядзібна-паркавым ансамблем Бішэўскага, касцёлам і маляўнічым наваколлем варты больш пільнай увагі. І параўнанне іх у загалоўку з галоўнай рэзідэнцыяй князёў Радзівілаў — зусім не парабольшванне...

Большасць самых вядомых гістарычных мясцін Віцебскага раёна знаходзяцца на Дзвіне. Гэта і зразумела, бо каля вады людзям заўсёды было лягчэй пракарміцца. Ды і гандаль у старажытнасці ў асноўным вёўся па галоўных на той час транспартных камунікацыях – рэках. Па тэрыторыі Беларусі (лічы Віцебшчыны) Дзвіна цячэ на працягу 328 км (агульная даўжыня 1020 км), і большая частка – у межах сучаснага Віцебскага раёна. А свой пачатак «бурштынавая рака» бярэ ў Расіі, на Валдайскім узвышшы, усяго ў 14 км ад вытоку Волгі...

Вясной 1800 года на Віцебшчыне і Магілёўшчыне (на той час яны складалі Беларускую губерню з цэнтрам ў Віцебску) адбыўся голад. Па загадзе цара Паўла І у крызісны рэгіён, які пасля падзелу Рэчы Паспалітай адносна нядаўна далучылі да Расійскай імперыі, быў адпраўлены сенатар і прыдворны паэт Гаўрыла Дзяржавін – будучы выхавацель і настаўнік Аляксандра Пушкіна. За некалькі месяцаў паездак па гарадах, мястэчках і вёсках інспектар выявіў прыкрыя факты гаротнага становішча сялян...